Co dalej z torfowiskami?

Ekosystemy torfowiskowe niewątpliwie należą do najwrażliwszych układów biocenotycznych. Nawet krótkotrwałe, lecz intensywne przesuszenie uruchamia nieodwracalne procesy murszenia podłoża torfowego. Dzisiaj możemy już spokojnie stwierdzić, że próby reanimacji tych ekosystemów podjęte w ostatniej dekadzie na terenie BdPN przyniosły oczekiwane skutki, zatrzymując destruktywne procesy wietrzenia torfu, jak również prowadząc do odtworzenia bogatego układu biocenotycznego w całych kompleksach torfowiskowych. Czy jednak osiągnęliśmy stan równowagi, w którym przyroda może już teraz sama się regulować?

Po etapie prac hydrotechnicznych dotyczących renaturalizacji podłoża torfowego potrzebne jest zakrojone na szeroka skalę monitorowanie zachodzących procesów. W tym celu wytyczono transekty badawcze, na których w regularnym odstępie czasu wykonywane są zdjęcia fitosocjologiczne, pozwalające rejestrować kierunek i tempo zmian w roślinności. Ponadto wszystkie płaty roślinne w kompleksach torfowiskowych zostały dokładnie skartowane (mapy zbiorowisk roślinnych wykonano w skali 1:5000), a także utrwalone na bogatej dokumentacji fotograficznej. Monitoring dotyczy również samego podłoża – w obrębie wszystkich kompleksów torfowiskowych założono 24 studzienki piezometryczne (ryc. 26), które pozwalają rejestrować sezonową fluktuację poziomu wód gruntowych (ryc. 27). Mierzona jest też temperatura (Ryc. 28), co pozwala rozszerzyć badania nad skorelowaniem czynników mikroklimatycznych z wegetacją tutejszej roślinności.

Ryc. 26. Studzienki piezometryczne rejestrujące poziom wody gruntowej na torfowiskach w Wołosatem i w Tarnawie oraz zbiór danych z piezometru na Dźwiniaczu.

Zaistniałe wcześniej procesy degeneracyjne, jak również wejście niektórych fragmentów torfowiska w stadium borowacenia (zarastania jako elementu naturalnej sukcesji w kierunku boru bagiennego), wymaga stałych działań aktywnej ochrony polegającej na usuwaniu samosiewu dendroflory. Wśród najczęściej usuwanych drzew i krzewów znajdują się: kruszyna, brzoza, świerk, iwa i osika. Siewki wyrywane są z korzeniami lub wycinane poniżej szyjki korzeniowej, aby nie wytwarzały odrostów korzeniowych. Oczywiście nie sposób objąć tym zabiegiem całą powierzchnię kompleksów torfowiskowych. W miejscach, gdzie rozwinęła się już typowa roślinność boru bagiennego, jak również na okrajkach, które stanowią naturalne refugia zaroślowe, drzewa i krzewy stanowią naturalny element ekosystemu, który nie podlega usuwaniu.

Istotnym elementem przyszłych działań monitoringowo-ochronnych jest czuwanie nad ocalonymi lub odtworzonymi populacjami rzadkich gatunków, takich jak rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia) czy turzyca skąpokwiatowa (Carex pauciflora). W tym celu corocznie sprawdzana jest liczebność populacji na wybranych stanowiskach. Pobrane też zostały nasiona do hodowli tych gatunków ex situ, celem zasilania populacji tam, gdzie wykazują one tendencje zanikające.

Kwestia wytyczenia granicy między uznaniem naturalnego kształtowania się szaty roślinnej, a jej aktywnym modelowaniem zawsze pozostanie dyskusyjna i trudna do jednoznacznego określenia. Niemniej w chwili obecnej, kiedy mamy do czynienia z obszarami, na których nawarstwiły się skutki wielowiekowej presji człowieka, trudno jest przyjąć całkowicie bierną postawę. Dopiero przyszłe pokolenia mogą ocenić, na ile działania nasze były owocne i uzasadnione.

Ryc. 27 Korelacja wielkości opadów i poziomu wody gruntowej na torfowisku w Tarnawie

Ryc. 28. Relacja pomiędzy temperaturą powietrza i temperaturą wody gruntowej na torfowisku w Tarnawie

Literatura:

Biernacka Maria 1962. Dawne oraz współczesne formy organizacji pasterstwa w Bieszczadach / ETNOGRAFIA POLSKA t.6

Denisiuk Z., 1975: Zasługujące na ochronę torfowiska wysokie w Bieszczadach Zachodnich.. Chrońmy Przyr. Ojcz. 31, 2.: 13-22.

Denisiuk Z., 1977: W obronie torfowisk wysokich nad górnym Sanem.. Chrońmy Przyr. Ojcz. 33, 4.: 15-19.

Gretschel Edward 1988. Gdzie zima trwa pół roku, lato - kilka tygodni..., "Rzeczpospolita" 298/1988

Kalemba A., Korzeniak J., Szary A. 2004. Stan aktualny torfowisk wysokich nad górnym Sanem ze szczególnym uwzględnieniem roślinności naczyniowej. Rocz. Bieszcz. 12: 189-198.

Kosma Michał, Zieliński Krysztof 1988: Igloopol wczoraj, dzisiaj i jutro, Warszawa 1988, str. 17.

Kuczera Aleksander 1931. Wśród Bojków. Sambor.

Mabelis A. A. 2010. Inventory of ants in peatbogs of Bieszczady National Park (SE Poland). Research period: 25.8-12.9.2010. Msnps.

Malec Magdalena, 2006: Dynamika wzrostu torfowisk wysokich w Bieszczadach Zachodnich. W: Rozprawa doktorska wykonana w Katedrze Rekultywacji Gleb i Ochrony Torfowisk. Kraków.

Michalik S., Szary A., Kucharzyk S. 2009. Charakterystyka roślinności na terenie Obwodu Ochronnego Tarnawa w Bieszczadzkim Parku Narodowym, Roczn. Bieszcz. T. 17: 189-216.

Pałczyński A., Marek S., 1964: Torfowiska wysokie w Bieszczadach Zachodnich. Zesz. Probl. Postęp. Nauk rol. 34.: 254-294.

Pilat T., 1880: Melioracye gruntowe w Galicyi. Wiadomości statystyczne o stosunkach krajowych 5, 2: 125-192. Krajowe Bióro Statystyczne. Lwów.

Szary A. 2005. Oddziaływanie zabiegów hydrotechnicznych na wybrane fragmenty roślinności higrofilnej w BdPN Roczn. Bieszcz. T. 13: 215-234.

Wróblewski Krzysztof 1984. Smolnik i inne. "Igloopolskie" rolnictwo w Bieszczadach, "Gromada - Rolnik Polski" 148/1984.

Łajczak A. 2010. Operat ochrony ekosystemów torfowiskowych i bagiennych (rzeźba). Krameko sp z.o.o., Kraków. Mpis.

Michalik S., Denisiuk Z., Kalemba A., Korzeniak J., 1994-96: Plany ochrony zbiorowisk roślinnych. W: Plan Ochrony Bieszczadzkiego P. N. Operat ochrony zbiorowisk roślinnych. Syntetyczna charakterystyka i waloryzacja zbiorowisk roślinnych oraz generalne zasady i szczegółowe metody ich ochrony. mpis.

Pobierz wersję pdf artykułu