Sprawozdanie z przebiegu szkolenia realizowanego w ramach projektu „Budowa wspólnej platformy wymiany informacji oraz systemu szkoleń zawodowych w parkach narodowych.

Tytuł szkolenia: Charakterystyka zespołów leśnych w Bieszczadzkim Parku Narodowym

Termin: 21 czerwca 2011 r.

Miejsce: Terenowa Stacja Badawcza BdPN w Wołosatem

Organizatorzy: Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska i Bieszczadzki Park Narodowy

Prowadzący: mgr Adam Szary

Program szkolenia obejmował następujące zagadnienia:

Wprowadzenie, omówienie zasad identyfikacji siedlisk leśnych, metod i odznaczeń funkcjonujących w fitosocjologii.

I. CZĘŚĆ TEORETYCZNA – prezentacja multimedialna z dyskusją

1. Różnorodność fitosocjologiczna

• kryteria rozróżniania zbiorowisk leśnych
• geograficzne rozmieszczenie jednostek fitosocjologicznych w Karpatach
• rola gatunków charakterystycznych i wyróżniających w fitosocjologii
• charakterystyczna kombinacja gatunków w niektórych fitocenozach

2. Zbiorowiska leśne

• Olszyna karpacka (Alnetum incanae)
• Olszyna bagienna (Caltho-Alnetum)
• Bór bagienny (Vaccinio uliginosi-Pinetum)
• Grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum)
• Buczyna karpacka (Dentario glandulosae-Fagetum)
• Kwaśna buczyna górska (Luzulo nemorosae-Fagetum)
• Dolnoreglowy bór jodłowo-świerkowy (Abieti-Piceetum)
• Jaworzyna górska (Lunario-Aceretum i Phyllitido-Aceretum)
• Jaworzyna karpacka (Sorbo-Aceretum)
• Jaworzyna ziołoroślowa (Aceri-Fagetum)
• Monokultury iglaste (głównie ze związku Fagion)

3. Zróżnicowanie przestrzenne (w układzie pionowym i poziomym)

• problematyka regla górnego w całych Karpatach
• regiel dolny w Karpatach Wschodnich i Zachodnich
• przywiązania wysokościowe zbiorowisk w obrębie regla dolnego
• zbiorowiska zastępcze dla leśnej roślinności reglowej

4. Odmienność zbiorowisk leśnych w świetle presji antropogenicznej

• stan zachowania regla dolnego w Bieszczadach, Beskidach i Tatrach
• zróżnicowanie antropopresji w różnych zbiorowiskach leśnych
• kierunek i tempo regeneracji lasów objętych ochroną ścisłą i aktywną

5. Dynamika fenologiczna lasów

• uwarunkowania szczytu aktywności wegetacyjnej w różnych fitocenozach
• fenologia w kontekście wysokości n.p.m. (przesunięcia sezonowe)
• fenologia w kontekście klimatu regionalnego (śr. temp., wiatr, suma opadów)
• fenologia a topografia (mikroklimat: ekspozycja, zaleganie śniegu, rynny inwersyjne)
• fenologia a rodzaj gleby (wilgotność, kamienistość, żyzność, odczyn pH)
• przykłady aspektów masowego zakwitania i rozwoju gatunków runa leśn.

Ø lepiężnik, śnieżyca i cebulica (kwiecień)

Ø czosnek niedźwiedzi (kwiecień-maj)

Ø świerząbek orzęsiony (maj-czerwiec)

Ø starzec gajowy i miłosna (lipiec-sierpień)

6. Ochrona ekosystemów leśnych w świetle ich walorów fitosocjologicznych, florystycznych i siedliskowych.

II. CZĘŚĆ PRAKTYCZNA - wyjście w teren: dolina potoku Terebowiec i Szeroki Wierch

1. Zbiorowiska zaroślowe (rodzaje ekotonu) towarzyszące obrzeżom ekosystemów leśnych

• Problematyka wtórnej sukcesji
• Funkcje ekologiczne ekotonu

2. Strefa lasów łęgowych – identyfikacja i wewnętrzna struktura olszyny karpackiej i bagiennej

• Gatunki diagnostyczne dla poszczególnych zespołów łęgowych
• Zróżnicowanie olszyny w kontekście struktury tarasowej

3. Stefa lasów bukowych – identyfikacja i wewnętrzna struktura buczyny karpackiej i kwaśnej buczyny górskiej

• Odróżnianie buczyny kwaśnej od buczyny karpackiej (gatunki diagnostyczne)
• Wydzielanie podzespołów w obrębie buczyny kwaśnej od buczyny karpackiej: buczyna czosnkowa, trawiasto-turzycowa i typowa - w postaci żyznej i ubogiej.

Szkolenie miało na celu pogłębienie teoretycznej wiedzy służb terenowych Bieszczadzkiego P. N. oraz praktycznych umiejętności w zakresie identyfikacji siedlisk i gatunków, a także stosowania właściwych zabiegów ochronnych.

W szkoleniu uczestniczyło 20 osób, zajmujących się głównie wykonywaniem i nadzorowaniem w terenie corocznych zadań ochronnych dotyczących kształtowania roślinności dolin oraz pracowników prowadzących w Parku edukację ekologiczną.

Uczestnicy zostali poinformowani, że szkolenie jest organizowane w ramach projektu „Budowa wspólnej platformy wymiany informacji oraz systemu szkoleń zawodowych w parkach narodowych” współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie.

Podczas szkolenia zostały omówione zagadnienia teoretyczne dotyczące współczesnej syntaksonomii (klasyfikacji zbiorowisk roślinnych) oraz florystyki dotyczącej Bieszczadzkiego P. N. Wskazano na kierunki racjonalnej ochrony lasu na terenach ochrony częściowej oraz zabezpieczania głównych walorów na obszarze ochrony ścisłej.

W zakresie rozpoznawania siedlisk i gatunków przeprowadzony został przegląd fitocenotycznie najbardziej zróżnicowanych fragmentów roślinności leśnej, połączony ze wskazaniem różnych skutków wcześniejszych czynników degradacyjnych i obecnie prowadzonej ochrony aktywnej. Wyjście terenowe połączone zostało ze zbiorem materiału zielnikowego, który posłużył w praktycznym utrwaleniu i podsumowaniu materiału.

Celem usystematyzowania wiedzy fitosocjologicznej sporządzono atlas zbiorowisk leśnych dla Bieszczadzkiego P. N. Zamieszczono w nim zdjęcia ogólnej fizjonomii zespołów i wybrane gatunki diagnostyczne. Atlas ten, w formie materiałów szkoleniowych, rozdany został wśród uczestników zajęć jako konspekt przeglądowy. Kameralna część prezentacji odbyła się w Stacji Badawczej z użyciem rzutnika multimedialnego.

W trakcie szkolenia prowadzono dyskusję na temat najskuteczniejszych form ochrony lasu. Dużym zainteresowaniem cieszyła się problematyka diagnostyczna – odznaczanie gatunków charakterystycznych dla poszczególnych zespołów i siedliskowe cechy fitocenoz.

Podczas szkolenia uczestnicy korzystali z tradycyjnej gastronomii, która opierała się na lokalnych produktach bieszczadzkich z certyfikatem oryginalności.

W wyniku przeprowadzonego szkolenia udało się osiągnąć postawione cele i w całości zrealizować zaplanowany program. Uczestnicy podkreślali przydatność przeprowadzenia szkolenia oraz zgłaszali potrzebę dalszego rozwijania tematu, szczególnie dotyczącą rozpoznawania zbiorowisk w terenach najbardziej niedostępnych, w związku z czym zaplanowano następne sesje terenowe, prowadzone w ramach wewnętrznych szkoleń Parku, których celem będą jaworzyny.

Oprac. A. Szary

Sprawozdanie fotograficzne z warsztatów