Łączna długość szlaków turystycznych na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego (BdPN) wynosi ok. 137 km. Szczegółowa inwentaryzacja ich stanu przeprowadzona w 2016 r. poza drogami utwardzonymi (niemal 120 km) wykazała, że prawie połowę długości zajmują odcinki nie zmienione i mało zmienione (kategoria 1 i 2; razem 47,23%), a 36,11% długości stanowiły szlaki zagrożone (kategoria 3) (Tabela 1). Odcinki szlaków zakwalifikowane jako zniszczone (kategoria 4) i silnie zniszczone (kategoria 5) zajmowały odpowiednio aż 11,27% oraz 5,39% długości, co łącznie stanowiło ok. 19,8 km. Wówczas funkcjonujące trwałe zabezpieczenia szlaków (tj. progi przeciwerozyjne i taśmy) stwierdzono na odcinkach o łącznej długości jedynie 4,3 km (głównie na szlakach w otoczeniu Tarnicy i na dojściu do Krzemienia). Inwentaryzacja udokumentowała, że w miejscach największej koncentracji ruchu turystycznego (w obrębie kopuł szczytowych oraz w miejscach krzyżowania się szlaków turystycznych na przełęczach) sumaryczna powierzchnia całkowitego wydeptania wyniosła 4 722,49 m2, a sumaryczna powierzchnia zniszczeń częściowych w takich miejscach wyniosła 13 849,87 m2. Miejsca te charakteryzowały się nagromadzeniem najcenniejszych walorów przyrody nieożywionej i ożywionej oraz zajmowały unikatowe miejsce w krajobrazie.
Tabela 1. Długość
szlaków pieszych poza drogami utwardzonymi na terenie Bieszczadzkiego Parku
Narodowego wg kategorii zniszczenia (suma długości odcinków) – wyniki
monitoringu z 2016 r.
Kategoria szlaku
|
Skrócona charakterystyka
|
Długość [m]
|
Udział
|
KATEGORIA 1
Szlak niezmieniony
|
Szerokość ścieżki, po której poruszają
się turyści wynosi ok. 0,5 m; brak widocznych zmian roślinności
|
23 955,42
|
20,08%
|
|
- w tym: narażony
na erozję (głębokość wcięcia ścieżki większa niż 20 cm)
|
5 733,53
|
4,81%
|
KATEGORIA 2
Szlak mało zmieniony
|
Występuje lokalne poszerzenie szlaku (do
1m) lub widoczna jest druga ścieżka przy szlaku głównym; zniszczenie
pojedynczych roślin.
|
32 384,05
|
27,15%
|
|
- w tym: narażony
na erozję (głębokość wcięcia co najmniej jednej ścieżki większa niż 20 cm)
|
7 696,78
|
6,45%
|
|
- w tym:
erodowany (obecne wyraźne linijne rozcięcia erozyjne na ścieżce)
|
5 878,68
|
4,93%
|
KATEGORIA 3
Szlak zagrożony
|
Poszerzenie szlaku do ok. 2-3 m lub
obecność dwóch wyraźnych ścieżek.
|
43 076,43
|
36,11%
|
|
- w tym: narażony na erozję (głębokość wcięcia co najmniej jednej
ścieżki większa niż 20 cm)
|
13 373,39
|
11,21%
|
|
- w tym: erodowany (obecne wyraźne
linijne rozcięcia erozyjne na ścieżce, progi erozyjne lub nisze deflacyjne)
|
7 391,86
|
6,20%
|
KATEGORIA IV
Szlak zniszczony
|
Szlak rozchodzi się na kilka
ścieżek lub jego poszerzenie do ok. 5 m; widoczne zmiany składu ilościowego
i jakościowego roślinności.
|
13 443,93
|
11,27%
|
|
- w tym: erodowany (obecne wyraźne
linijne rozcięcia erozyjne na ścieżce, progi erozyjne lub nisze deflacyjne)
|
5 644,88
|
4,73%
|
KATEGORIA 5
Szlak silnie zniszczony
|
Całkowite wydeptanie przekracza 5 m
szerokości szlaku. Występują zniszczenia powierzchniowe całych płatów
roślinności.
|
6 430,66
|
5,39%
|
|
- w tym: erodowany (obecne wyraźne
linijne rozcięcia erozyjne na ścieżce, progi erozyjne lub nisze deflacyjne)
|
5 337,22
|
4,47%
|
RAZEM
|
|
119 290,48
|
100,00%
|
Źródło: Zestawienie wg danych z raportu: „Monitoring pokrywy glebowej
i roślinności w strefach narażonych na antropopresję (w otoczeniu szlaków)”
zrealizowanego w ramach programu „Monitoring rzadkich, zagrożonych gatunków i
siedlisk przyrodniczych oraz ich ochrona na terenie Bieszczadzkiego Parku
Narodowego” (zespół wykonawców pod kierunkiem prof. M. Drewnika, Zakład Gleboznawstwa
i Geografii Gleb, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2016)
Regularne
obserwacje i pomiary przeprowadzane corocznie jednoznacznie wskazywały na szybkie
pogarszanie się stanu szlaków na odcinkach o największym nasileniu natężenia
ruchu turystycznego oraz pogarszanie się stanu technicznego istniejących
zabezpieczeń. Podjęta została więc decyzja o wzmocnieniu zabezpieczenia
technicznego szlaków oraz lokalne korekty ich przebiegu w celu:
·
zahamowania procesów erozji gleb,
·
zabezpieczenia roślinności,
·
poprawy bezpieczeństwa zwiedzających.
Podstawą zakresu prac była opisane wyżej prace inwentaryzacyjne
oraz wyniki specjalistycznych badań naukowych odnoszących się zarówno do przyrody
nieożywionej, jak i ożywionej w otoczeniu szlaków turystycznych. Kluczowe było
wzięcie pod uwagę wyników badań przeprowadzonych pod kierunkiem prof. Stefana
Skiby zamieszczonych w publikacji Skiba S., Drewnik M., Prędki R., Szmuc R.,
1998. Gleby Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Monografie Bieszczadzkie, 2,
Ustrzyki Dolne, 88 (+ Mapa Gleb BdPN w skali 1:50 000). Pozwoliły one m.in. na waloryzację
gleb poddawanych presji turystycznej oraz określiły czynniki warunkujące ich
odporność na zniszczenie, a także zawierały wskazania dotyczące sposobów
ochrony na całej długości 137 km szlaków turystycznych na obszarze BdPN. Drugim ważnym źródłem było opracowania prof.
dr hab. Bogdana Zemanka oraz dr Tomasza Winnickiego poświęcone florze
Bieszczadzkiego Parku Narodowego (Zemanek B., Winnicki T., 1999. Rośliny
naczyniowe Bieszczadzkiego Parku Narodowego Monografie Bieszczadzkie tom 3,
wyd. BdPN, Ustrzyki Dolne) oraz opracowanie dr Tomasza Winnickiego poświęcone
roślinności połonin (Winnicki T., 1999. Zbiorowiska roślinne połonin Bieszczadzkiego
Parku Narodowego; Monografie Bieszczadzkie tom 4, wyd. BdPN, Ustrzyki Dolne). Wyniki
badań zaprezentowane w tych opracowaniach m.in. pozwoliły na ustalenie wartości
zasobów florystycznych poddanych presji turystycznej oraz ukazały dynamikę zmian
w roślinności istotną z punktu widzenia zarządzania ochroną przyrody. Należy
podkreślić, że wspomniane opracowania dotyczące gleb i roślinności powstały z
wzajemnym udziałem specjalistów z obu tych zakresów, co pozwoliło na wiarygodną
ocenę wartości poszczególnych siedlisk w kontekście ich degradacji oraz
możliwości odtworzenia.
Prace były finansowane przede wszystkim ze środków
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz w ramach
Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Wykonano m.in.:
·
demontaż zabezpieczeń uszkodzonych i
niespełniających swojej funkcji,
·
montaż drewnianych progów przeciwerozyjnych i
ukształtowanie stopnic,
·
montaż barier (ok. 1 m wysokości) wykonanych z
tyczek z włókna szklanego i taśmy,
·
montaż obiektów małej architektury (wiaty,
deszczochrony, szlakowskazy, ławki itp.),
·
montaż drenażu skoncentrowanych spływów wody
powierzchniowej,
·
korektę przebiegu szlaku turystycznego na
wybranych odcinkach,
·
dokumentację prowadzonych prac i ich skutków.
Prace objęły odcinki szlaków, na których występowało
największe narażenie gleb i roślinności na degradację. Łącznie długość szlaków
objętych tymi działaniami wynosi na koniec 2021 r. około 10 km. W pracach
prowadzonych w latach 2020-21 istotne było wzięcie pod uwagę wyników badań nad
tempem i kierunkiem renaturalizacji gleb zamieszczone w pracy: Drewnik M.,
Musielok Ł., Prędki R., Stolarczyk M., Szymański W., 2019. Degradation and renaturalization of soils
affected by tourist activity in the Bieszczady Mountains (South East Poland). Land
Degradation & Development 30(6): 670-682. W opracowaniu tym m.in.
wykorzystano analizy wykonane przez botaników w ramach projektu „Monitoring
rzadkich, zagrożonych gatunków i siedlisk przyrodniczych oraz ich ochrona na terenie
Bieszczadzkiego Parku Narodowego” (2016 r.) w celu prawidłowego prognozowania
skutków prowadzonych prac renaturalizacynych.
Zabezpieczenia techniczne na szlakach turystycznych są
wykonywane na podstawie prawnego obowiązku BdPN wynikającego bezpośrednio z Ustawy
o ochronie przyrody (Dz.U. 2004 Nr 92 poz. 880 z późn. zmianami), zadań
ochronnych zatwierdzanych przez Ministra właściwego ds. środowiska oraz z Ustawy
z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na
zorganizowanych terenach narciarskich (Dz. U. z 2011 r. Nr 208, poz.1241.).
|