18 maja BdPN włącza się w obchody piątej edycji, międzynarodowej akcji „Fascynujący Dzień Roślin” (“Fascination of Plants Day” ) 2019, która odbywa się na całym świecie, pod auspicjami Europejskiej Organizacji Nauk o Roślinach (European Plant Science Organisation - EPSO). W naszym kraju udział w akcji biorą przede wszystkim uczelnie wyższe, ogrody botaniczne, nadleśnictwa i towarzystwa naukowe oraz parki narodowe. Celem tej akcji jest zaprezentowanie pracy osób zafascynowanych światem roślin, a także przekazanie przesłania, że wiedza o roślinach jest niezmiernie ważna dla rozwoju rolnictwa, zrównoważonego wytwarzania żywności, a także ogrodnictwa i leśnictwa. Znajomość świata roślin ma równie ważne znaczenie w produkcji wszelkich innych produktów pochodzenia roślinnego, takich jak papier, drewno, odczynniki chemiczne, energia, czy farmaceutyki. Bardzo ważnym przesłaniem akcji będzie również wskazanie znaczenia roślin dla zachowania środowiska. http://www.plantday.com.pl/idea.php  

Co wyróżnia florę bieszczadzką od świata roślin pozostałych części roślin? Niewątpliwie są to gatunki wschodniokarpackie. Znajdziemy wśród nich rośliny endemiczne, które występują wyłącznie w Karpatach Wschodnich, np. występujące na połoninach: pszeniec biały, lepnica karpacka, czy goździk kartuzek skalny. Przeważają jednak takie, których po prostu nie znajdziemy w Karpatach Zachodnich, przez co florystycznie odróżniają Karpaty Wschodnie.

Rośliny wschodniokarpackie bardzo często występują właśnie na połoninach. Do nieendemicznych gatunków zaliczyć możemy: olszę szarą (jedyną krzewiastą naszą olszę),chaber Kotschy’ego, groszek wschodniokarpacki czy ostrożeń wschodniokarpacki. Niektóre z nich schodzą dość nisko, na reglowe polany i łąki – do nich należy goździk skupiony i wężymord górski. Wężymordy i goździki koloryzują darń różowymi płatami. Źródliska porastają łany ostrożenia wschodniokarpackiego, który zwykle towarzyszy zaroślom olchy kosej (olszy zielonej). Olchowe liście zalecano niegdyś jako okłady na bóle reumatyczne, rany i owrzodzenia, a odwar – do płukania jamy ustnej przy zapalnych stanach gardła i dziąseł. Zaś popiół z tego krzewu używany był do czyszczenia zębów. Kora stanowiła źródło pomarańczowo i brązowego barwnika.

W grupie roślin wschodniokarpackich nie brak też gatunków występujących w siedliskach mieszanych. W wilgotnych źródliskach - zarówno w lasach, jak też na połoninach i polanach występuje tojad wschodniokarpacki może rosnąć w ziołoroślach połoninowych, jak również w łęgach nadpotokowych. To roślina tak silnie trująca, że w średniowieczu zbierano ją do zatruwania strzał. W podobnych miejscach pojawia się ciemiężyca biała, która wiosną przypominać może kapustę – niech nas to jednak nie zwiedzie – ona jest również rośliną trującą! Jej toksyczność wykorzystują tutejsze jelenie, które co wiosny zgryzają pędy ciemiężycy, aby zredukować florę jelitową i pozbyć się robaków. Sięgali po nią też ludzie, za jej pomocą obniżając ciśnienie krwi, a także stosując ją na reumatyzm, chorobach serca. Ale artretyzm, rwę kulszową czy nerwobóle. Na polanach i na skraju lasów rośnie ciemiernik czerwonawy. W korzeniach i kłączach ciemiernika stwierdzono glikozydy, dzięki czemu na Ukrainie gatunek ten stosuje się przy uwaga – to także roślina trująca.

Wśród roślin wschodniokarpackich najwięcej jest jednak gatunków leśnych. Sałatnica leśna – w lasach bieszczadzkich pospolicie w spotykana w całym reglu i na pogórzu. Jeszcze częściej, niemal na każdym kroku występuje dzwonek rozłogowy – podobny do równie często na łąkach rosnącego dzwonka rozpierzchłego, lecz z licznymi rozłogami, które gęsto okrywają glebę. Prawdziwą perełką wschodniokarpacką jest lulecznica kraińska – roślina trująca i psychoaktywna zarazem, zwana „karpacką mandragorą”. Niegdyś była używana do wydobywania z człowieka ukrytej prawdy. Smotrawa okazała to roślina, którą spotkamy w lasach łęgowych, skąd przesadzano ją w otoczenie cerkwi. Kwiaty podobne do tarczy słonecznej miały nawiązywać zarówno do prasłowiańskiego kultu Słońca, jak też do samego Chrystusa. Niech świadomość tych ciekawostek przybliży nam nie tylko specyfikę bieszczadzkiej flory, ale również niech stanie się okazją do wejścia w miniony świat tutejszych mieszkańców.

 Tekst: Adam Szary (BdPN). 

Na fotografiach:

1. Tojad bukowiński. Fot. T. Winnicki.

2. Ciemiernik czerwonawy. Fot. T. Winnick.

3. Ostrożeń wschodniokarpacki Fot. M. Szewczyk.

4. Tojad wschodniokarpacki. Fot. T. Winnicki.

5. Olsza zielona. Fot. M. Szewczyk.

6. Gożdzik skupiony. Fot. M. Szewczyk.

7. Fiołek dacki. Fot. M. Szewczyk.