W Bieszczadach wyróżnia się trzy piętra roślinności:
- piętro pogórza sięgające do ok. 500 m n.p.m.,
- piętro regla dolnego sięgające do ok. 1150 m n.p.m.,
- piętro połonin czyli zbiorowisk subalpejskich i alpejskich, rozciągające się od górnej granicy lasu po najwyższe szczyty.
Teren BdPN położony jest powyżej 600 m n.p.m., obejmuje więc piętro regla dolnego i piętro połonin wraz typowymi dla nich zbiorowiskami roślinnymi. Niewielkie płaty nawiązujące do roślinności grądowej pojawiają się w miejscach o cieplejszym mikroklimacie, w najniżej położonych częściach dolin. Dobrze wykształcone płaty lasu grądowego spotykamy często w Bieszczadach Niskich, a więc poza granicami Bieszczadzkiego Parku Narodowego.
Piętro regla dolnego w granicach Parku zajmuje największą powierzchnie. W jego zasięgu znajdują się wszystkie doliny, a także zbocza gór aż po górną granicę lasu. Znaczna część ekosystemów występujących w tym piętrze ma charakter naturalny. Są to lasy bukowe, bukowo-jodłowe, bukowo-jaworowe, jaworowe, olszowe i świerkowo-jodłowe. Niżej położone zbocza oraz dna dolin mają charakter antropogeniczny. Pół wieku temu funkcjonowały tu duże wsie i tradycyjna gospodarka pasterska i rolna, rozwijały się też przemysły drzewne. Po wysiedlonych i zniszczonych wsiach pozostał jedyny w swoim rodzaju, unikatowy krajobraz. Terasy łąk i pastwisk, smugi i kępy zadrzewień, resztki sadów owocowych, stare, okazałe drzewa lub ich grupy “malują” w krajobrazie plan dawnych wsi. Takie historyczno-przyrodnicze układy utworzone przez przyrodę i człowieka nazywamy w Bieszczadach “krainą dolin”. W granicach Parku “kraina dolin” usytuowana jest w najniższych partiach regla dolnego. W Bieszczadach Niskich została ukształtowana częściowo kosztem piętra pogórza częściowo kosztem regla dolnego.
W BdPN powyżej górnej granicy lasu rozciąga się piętro połonin. Jest to specyficzne piętro roślinne. Osobliwy układ pięter roślinności Bieszczadów uwarunkowany jest specyficznym klimatem. Wysuszające wiatry południowe znad Niziny Węgierskiej oraz pionowy rozkład temperatur przesądzają o stosunkowo niskim przebiegu klimatycznej granicy lasu (ok. 1250 m n.p.m., Michna, Paczos 1972) i braku górnoreglowego boru świerkowego. Również źródła historyczne potwierdzają istnienie połonin w Bieszczadach, w okresie wcześniejszym niż pojawiło się osadnictwo (Augustyn 1993). Piętro połonin ukształtowane zostało przez czynniki naturalne, niemniej gospodarcze oddziaływanie człowieka miało istotny wpływ na zasięg, skład i strukturę zbiorowisk roślinnych.
Można przyjąć, że przez kilka stuleci na połoninach miały miejsce takie działania gospodarcze jak: wypas, koszarowanie bydła i owiec, wycinanie zarośli jarzębinowych, olszowych i krzywulców bukowych w celu poszerzenia pastwisk, wypalanie lasu w strefie górnej granicy i zakładanie tam łąk kośnych. Ustały one około roku 1940 i od tej pory na połoninach trwa proces odtwarzania się zbiorowisk roślinnych zbliżonych do naturalnych. Biologiczne predyspozycje roślin, w tym gatunków wschodniokarpackich, również oddziaływanie na szatę roślinną roślinożernych ssaków, jak jeleń szlachetny i żubr, oraz inne naturalne czynniki ekologiczne przesądzają dziś o kierunkach przebiegu sukcesji. Naturalizacja układów ekologicznych mogła nastąpić jedynie w polskiej części Bieszczadów Zachodnich, gdzie w latach 1944-1947 miała miejsce likwidacja wielu wsi i do minimum zmniejszyło się oddziaływanie człowieka na przyrodę.
W jakim stopniu dawna gospodarka pasterska przesądziła o aktualnym składzie i strukturze zbiorowisk połoninowych oraz o ich rozmieszczeniu? Jak przebiega sukcesja oraz jakie zbiorowiska roślinne kształtują się pod wpływem czynników naturalnych, w warunkach zaprzestania działalności gospodarczej człowieka ? - to pytania interesujące z naukowego punktu widzenia, a również ważne przy podejmowaniu decyzji związanych z ustalaniem celów i procedur ochronnych w Bieszczadzkim Parku Narodowym.
Bieszczadzki
