|
W najniższych położeniach Bieszczadzkiego Parku Narodowego, wokół istniejących siedzib ludzkich lub tam gdzie działalność człowieka odcisnęła swe najsilniejsze piętno spotkać można szczególny typ krajobrazu półnaturalnego, lecz pozbawionego intensywnej obecności człowieka
Powstał fenomen przyrodniczy czyli tzw. bieszczadzka “kraina dolin”. Ślady bliższej i dalszej w czasie działalności ludzkiej zapisane są nie tylko w postaci resztek zdziczałych sadów, drzew wyznaczających miejsca po domach czy szlakach komunikacyjnych, ale również zbiorowiska roślinne, które powstały dzięki człowiekowi - różnego typu łąki, pastwiska, ziołorośla.
Badaniami zbiorowisk nieleśnych w niskich położeniach zajmowali się: Pałczyński (1962), Marek i Pałczyński (1964), a potem Denisiuk i Korzeniak (1993, 1999). W BdPN stwierdzono występowanie ponad 60 różnorodnych zespołów i zbiorowisk nieleśnych.
Zbiorowiska siedlisk podmokłych występują lokalnie, w miejscach o wysokim poziomie wód lub wzdłuż cieków - należą tu zbiorowiska szuwarów turzycowo-trzcinowych Phragmitetalia, np. szuwar mozgowy Phalaridetum arundinaceae, fragmenty szuwarów z pałką szerokolistną lub wąskolistną Typhaetum latifoliae, T. angustifoliae. W okolicach Wetliny interesujące jest występowanie niewielkich płatów szuwarów manny nadwodnej Glycerietum maximae - zbiorowisko to pojawiło się niedawno na tym terenie.
Bardzo rzadkim typem roślinności są na terenie BdPN torfowiska wysokie. Zbiorowiska tego typu pojawiają się wzdłuż Sanu (torfowiska Tarnawa, Litmirz, Łokieć, Dźwiniacz) oraz w dolinie Wołosatego (torfowisko Wołosate) na małych powierzchniach i są szczególnie chronione jako rezerwaty przyrody. Torfowisko wysokie zbudowane jest przez mchy torfowce Sphagnum, które tworzą charakterystyczny układ kępek, poprzedzielanych zagłębieniami, tzw. dolinkami. Jest to siedlisko zasilane głównie przez wody opadowe, stąd jest bardzo ubogie. Na torfowiskach spotkać można kilka bardzo rzadkich w tej części Karpat roślin, jak np. bagno zwyczajne Ledum palustre, modrzewnica zwyczajna Andromeda polifolia, wełnianka pochwowata Eriophorum vaginatum, żurawina zwyczajna Oxycoccus quadripetalus. Tutaj rośnie też miesożerna rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia.
Bardzo wilgotne siedliska zajmują młaki niskoturzycowe, występujące dość powszechnie, lecz najczęściej na niewielkich powierzchniach, w miejscach lokalnych wysięków wodnych. Zbiorowiska te, a zwłaszcza młaka kozłkowo-turzycowa Valeriano-Caricetum flavae zaznacza się białymi plamami w krajobrazie w okresie owocowania wełnianki szerokolistnej Eriophorum latifolium, która jest ściśle związana z tym zespołem roślinnym.
Wilgotne łąki i pastwiska oraz ziołorośla, zaliczane do rzędu Molinietalia, są częstym składnikiem “krainy dolin”, zwłaszcza w niższych partiach terenu. Do najpiękniejszych i najbujniejszych zbiorowisk należą łąki ziołoroślowe z wiązówką błotną Filipendula ulmaria, bodziszkiem błotnym Geranium palustre i krwawnicą pospolitą Lythrum salicaria (Filipendulo-Geranietum) i łąki ostrożeniowe Cirsietum rivularis. Niestety wszystkie zbiorowiska siedlisk podmokłych zmieniają się i ubożeją wskutek tzw. melioracji, polegających wyłącznie na zdrenowaniu i odwodnieniu terenu. Zabiegi takie stosowano przed objęciem przez Park obszarów łąkowych w dolinie Wołosatego, Wetliny i w okolicach Tarnawy Niżnej, ale skutki będą widoczne jeszcze długo.
Mezofilne łąki i pastwiska (rząd Arrhenatheretalia) zajmują największe powierzchnie. Są to typowe, wielogatunkowe łąki kośne na siedliskach świeżych. Najbardziej rozpowszechniona jest łąka mietlicowa z mietlicą pospolitą Agrostis vulgaris i jej różne odmiany. Zbiorowiska te są użytkowane w sposób ekstensywny, przeważnie koszone jeden raz w roku. W niektórych platach tego typu zbiorowisk licznie występuje chroniony dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis.
Spotkać można również łąki z panującą kupkówką pospolitą Dactylis glomerata lub kłosówką miękką Holcus mollis, użytkowane podobnie jak łąki mietlicowe. Nierzadkie są też fragmenty pastwisk życicowo-grzebienicowych Lolio-Cynosuretum, zbiorowiska, które w warunkach intensywnego użytkowania terenu musiało zajmować większe powierzchnie, a obecnie rozwija się tylko tam gdzie jeszcze prowadzony jest wypas. Często na siedliskach mezofilnych łąk spotkać można monokultury traw, np. kostrzewy łąkowej Festuca pratensis, podsianej niedawno, w czasach gdy gospodarkę prowadziły tu wielkie fermy. Łąki takie ulegają stopniowo renaturalizacji i pojawia się w nich coraz więcej gatunków.
Duże fragmenty tzw. psiar, czyli ubogich pastwisk bliźniczkowych Nardetum strictae z panującą bliźniczką psią trawką Nardus stricta nie są obecnie użytkowane i zaznaczają się na nich silnie zjawiska sukcesyjne - pojawiają się krzewy, głównie jałowce oraz wierzby. Aby zahamować ten proces prowadzi się lokalnie kulturowy koni huculskich i owiec.
Częste są zbiorowiska będące skutkiem intensywnej gospodarki ludzkiej, np. jednogatunkowe łany pokrzywy Urtica dioica czy szczawiu alpejskiego Rumex alpinus w miejscach silnie nawożonych (np. wokół koszarów czy stajni), zbiorowisko turzycy drżączkowej Carex brizoides lub perzu właściwego Agropyron repens, tam gdzie została naruszona pokrywa glebowa. Takie zbiorowiska, utworzone przez rośliny ekspansywne i silne konkurencyjnie, mogą trwać w krajobrazie przez wiele lat.
Wokół siedzib ludzkich oraz wzdłuż szlaków komunikacyjnych powstają zbiorowiska roślin ruderalnych, najczęściej nitrofilnych chwastów, które towarzyszą człowiekowi. Niestety, znaczne nasilenie ruchu turystycznego w ostatnich latach powoduje rozszerzanie się ich zasięgu.
|
Bieszczadzki
